Ciekawostki, Twórz
8 sierpnia 2015
Ev

SONY DSCHej, ho!

Dzisiaj dosyć nietypowy wpis, właściwie teoretyczny, dlatego jako bonus dorzucam informację, że sezon jeżynowy się rozhulał i pełno smakołyków możemy spotkać w lesie, właściwie na wyciągnięcie ręki. Na dodatek dzięki upałom tegoroczne owocki są przesłodkie i jak przystało na jeżyny lub ostrężyny – soczyste.

Jeżyny

Owoce jeżyny są bardzo zdrowe – zawierają fruktozę, kwasy organiczne, prowitaminę A, witaminy z grupy B, witaminę C, pektyny, garbniki i związki mineralne (potasu, wapnia i magnezu). Ich spożywanie wpływa na pracę przewodu pokarmowego, mają także właściwości uspokajające. Sok z dojrzałych owoców stosuje się na zmiany skórne (np. wypryski), ponieważ witamina C skutecznie przyspiesza gojenie.

Żałuję, że nie zabrałam aparatu na spacer do lasu, zdjęcia byłyby bardziej przekonujące… Chociaż nazbieraliśmy około trzech kilo, pokazuję niewielką ich część w deserowej szklanej miseczce, bo bardziej apetycznie prezentują się w tej formie:

SONY DSC

A teraz meritum wpisu:

Ceramika

Okruchy historii

Wyroby ceramiczne dekorowane i wypalane znane były już w okresie neolitu, w czasach gdy ludy dotychczas koczownicze, zmieniły tryb życia na osiadły. Malowano wtedy częściowo podsuszone naczynia zawiesiną gliny zawierającą żelazo. Pierwsze szkliwione naczynia pochodzą z około 3500 lat p.n.e. z Egiptu. Ta ceramika zawierała minimalne ilości gliny. Ceramiką trudnili się także Persowie- stosowali polewę z dodatkiem dwutlenku cyny, dzięki czemu szkliwa stawały się nieprzezroczyste a malowanie na białym podkładzie dało nowe możliwości barwne. Kreteńczycy zawdzięczali znajomość szkliwa Egipcjanom. Garncarze egejscy zaczęli stosować angoby (polewy z delikatnej szlamowanej glinki nakładanej za pomocą pędzla lub przez zanurzenie). Około roku 500 r. p.n.e. Grecja była najznakomitszym centrum ceramiki w ówczesnej Europie. Najwcześniejsze okazy chińskiego garncarstwa datowane są na 3000 lat p.n.e. We wczesnym średniowieczu nastąpił w Persji największy rozwój ceramiki, związany prawdopodobnie z zakazem Koranu spożywania posiłków i picia z naczyń metalowych. Zastosowanie koła garncarskiego spowodowało powstanie zawodu garncarza. Przedmioty toczone na kole spotykamy na terenach Polski już około IV w. p.n.e. w związku z wpływami kultury celtyckiej. Technika pokrywania szkliwem przezroczystym pojawia się u nas około XI w, w powszechnym użyciu jest jednak dopiero od XIV wieku. Pierwszą manufakturę ceramiczną założył król Stanisław August Poniatowski, następnie w ślad za nim Czartoryscy, Radziwiłłowie i inni. Do najważniejszych manufaktur należały belwederska i Wolffa w Warszawie, a na Górnym Śląsku pruszkowska.

Na przełomie XVII i XVIII wieku wraz z przyjęciem zwyczaju picia herbaty z Dalekiego Wschodu, nastała potrzeba produkcji naczyń do tego celu. Tak zrodziła się nowa produkcja wyrobów z czerwonej kamionki naśladującej naczynia chińskie.

Porcelanę zaczęto w Polsce wyrabiać  z końcem XVIII w. Były to przede wszystkim naczynia użytkowe. 23 stycznia 1710 roku otwarto oficjalnie pierwszą w Europie, królewską (August Mocny) manufakturę porcelany w Miśni. Pod koniec wieku zjawiskiem popularnym staje się stosowanie kamionek i fajansów z czysto białych glinek, wyroby te z powodu niższej ceny, z powodzeniem konkurują z porcelaną. Także pod koniec XVIII wieku angielski technolog i wynalazca w tej dziedzinie, Josiah Wedgwood, opracował kilka technik barwienia ceramiki w masie, głównie przez mieszanie kolorów glin i dodatki związków chemicznych (gł. soli).
W okresie kapitalizmu wyroby ceramiczne, nawet najbardziej kosztowne, mają już tylko pozory artyzmu. Charakteryzują je nadmierne złocenia, trafiały do burżuazji oraz szerokich warstw drobnomieszczańskich. Od początku ubiegłego stulecia ciągle podejmowane są próby odrodzenia artystycznego charakteru ceramiki. Pierwsze oczywiście w okresie secesji (technika ceniona jako bliska naturze, Emil Galle, Antonio Gaudi itd.). Obecnie jedynie na Wrocławskiej ASP istnieje w Polsce „czysty”, pełny kierunek ceramiki. Istnieją grupy ceramików zawiązujących współpracę na płaszczyźnie nie tylko krajowej, ale
i międzynarodowej. Tworzą je ludzie, dla których ceramika to życiowa pasja.

Charakterystyka techniki

Ceramika- etymologia ( od greckiego „keramos” = glina). Mianem ceramiki określa się wszelkie wyroby uformowane z glin i po dokładnym wysuszeniu wypalone. Ceramika artystyczna obejmuje przedmioty użytkowe artystycznie zdobione lub formowane, oraz wyroby nieużytkowe, o cechach wyłącznie dekoracyjnych.

Zasadniczym surowcem do wyrobu ceramiki jest glina. Powstaje ona w wyniku wietrzenia skaleni, granitów i innych skał głębinowych. Gliną właściwą w najczystszej postaci jest kaolin (jeżeli jest wydobyty w miejscu swego powstania) Ma biały lub szary kolor o różowym odcieniu i topi się w temperaturze 1700˚C. Jeżeli kaolin został ze swego miejsca przeniesiony na nowe miejsce, to najczęściej w czasie rozmywania i przenoszenia został zanieczyszczony przez inne związki mineralne lub organiczne. Dzięki temu wyróżniamy gliny kaolinowe, ogniotrwałe, pospolite ceglarskie i garncarskie.

Podstawowe właściwości glin:
  • spoistość i plastyczność po rozrobieniu z wodą
  • po wysuszeniu kruche i łamliwe, rozmiękają ponownie w wodzie
  • przez wypalenie następuje zmiana składu chemicznego i własności fizycznych

Podczas wypalania zachodzi proces zupełnego wydzielania wody chemicznie związanej. Uzyskany czerep o różnym zabarwieniu i różnym stopniu spoistości, w wodzie już nie rozmięka.

Klasyfikacja wyrobów ceramicznych:
  • wyroby garncarskie (także terakoty)
  • wyroby fajansowe
  • wyroby porcelanowe
  • wyroby kamionkowe – ich właściwie będzie dotyczyła dalsza część tekstu. Kamionki mają czerep spieczony, nieporowaty, szarego koloru. Do ich wyrobu używane są gliny naturalne, jednorodne. Spotyka się także masy kamionkowe, zestawiane z glin i materiałów nieelastycznych. Wśród wyrobów kamionkowych wyróżniamy grubościenne (garnki, dzbany, wazony) oraz cienkościenne z kamionki szlachetnej. To cienkościennych zalicza się porcelit –naczynia takie mają czerep jednolity, drobnoziarnisty, z gliny czystej, białej. Kamionka jest dość wytrzymała mechanicznie i odporna na działanie kwasów.
Sposoby formowania kształtu:
  • lepienie z wolnej ręki
  • toczenie na kole garncarskim
  • odciskanie lub odlewanie z formy
Lepienie

Z bryły glinianej o konsystencji ciasta formuje się naczynie od razu w palcach, lub przy większych (wyższych) robi się płaskie dno, którego ściany wylepia się z wałka nakładanego spiralnie i całość wyrównuje się ręcznie.

Zdobienie w masie
  • wycinanie różnych ornamentów na powierzchni danego przedmiotu
  • naklejanie ornamentów, postaci, rozet itd. na powierzchni
  • naklejanie elementów organicznych, np. liści, gałązek, kwiatów, które po wypaleniu pozostawiają wgłębny rysunek, a same spalają się w wysokiej temperaturze
Zdobienie
  • Technika angobowa polega na nakładaniu na korpus wypalonego naczynia cienkiej warstwy glinki innego koloru w postaci szlamu pędzelkiem lub przez opłukiwanie.
  • Najbardziej znaną techniką zdobienia form jest szkliwienie, które prócz znaczenia dekoracyjnego ma także duże znaczenie praktyczne. Nakłada się je na wyroby ceramiczne w celach dekoracyjnych lub dla nadania im odpowiednich własności technicznych, takich jak ochrona przed zanieczyszczeniami, odporność na działanie kwasów i zasad, nieprzepuszczalność cieczy i gazów. Szkliwo, pokrywając wyroby o mniejszej spoistości, sprawia, że nie przesiąkają i mają gładką, śliską powierzchnię. Ciałem barwiącym w masach, glinach i szkliwach są tlenki metali (np. tlenek miedzi barwi na zielono, tlenek żelaza- na czerwonobrunatno, tlenek manganu na fioletowo, tlenek kobaltu na niebiesko). Szkliwa zabarwione, o niskim stopniu topliwości to emalie. Ze względu na temperaturę topnienia szkliwo dzieli się na: łatwo topliwe (700-1100°C), średnio topliwe (1100-1230°C) i trudno topliwe (1230-1450°C). Ze względu na wygląd i własności optyczne rozróżnia się szkliwa: lśniące lub matowe, przezroczyste lub zmętnione (kryjące), kolorowe lub bezbarwne, gładkie lub pofalowane (tzw. barankowe). Szkliwa mogą być surowe lub przetapialne. Surowe, to znaczy takie, których składniki są nierozpuszczalne w wodzie. Mieszają się w stanie surowym i nie wymagają uprzedniego stapiania. Używa się ich do wyrobów porcelanowych i kamionkowych.
Wypalanie

*Oczywiście dotyczy przedmiotów po całkowitym wysuszeniu!

Higroskopijna woda wyparowuje przy we wstępnym wypalaniu, gdy temperatura pieca wynosi około 120˚C, natomiast chemicznie połączona woda ulatnia się dopiero w około 700˚C. W skutek wydalenia wody z przedmiotu kurczy się on dość znacznie, zależnie
od rodzaju gliny. Im bardziej tłusta glina tym bardziej się kurczy (np. porcelana o 15%!)

W zależności od wyrobów, jakie są wytwarzane, zmienia się wysokość temperatury koniecznej do odpowiedniego wypalenia, powodując konieczność budowania różnych pieców.

Wyroby garncarskie, zawierające dużą ilość składników łatwo topliwych, wypalają się
w temperaturze niższej (od 800 do 1000˚C). Można je wypalać w piecach ziemnych lub pojedynczych jednokomorowych.

Naturalne metody wypalania drewnem

Naturalne metody wypalania ceramiki drewnem jest jedną z najstarszych technik ceramicznych, najmniej znanych w Polsce. Tym, co przyciąga do niej artystów,
są możliwości, jakie daje, nie tylko w sferze wartości artystycznych, ale też w szerszym, humanistycznym aspekcie. Z jednej strony jest to technika wymagająca od artystów ceramików dużej wrażliwości i wiedzy o fakturach, kolorach i zachowaniach materiału, jakim jest glina; z drugiej pozwala na dostosowanie jej do konkretnych, indywidualnych potrzeb oraz kreatywności i akceptacji nieprzewidzianych efektów w poszukiwaniu nowych, zaskakujących rozwiązań!

Raku

Ceramika raku oraz niektóre gatunki kamionki (np. shino) mają surowy charakter, a niekiedy wyglądają jak wykopaliska archeologiczne sprzed setek lat.

Piec anagama służy do wypału kamionek w wysokich temperaturach, jednak
w porównaniu z tonkgamą jest on piecem niskotemperaturowym. Opalany jest drewnem,
a unoszące się w piecu popioły tworzą piękne szkliwa, osadzając się na surowych czerepach. W przypadku ceramiki szkliwionej powstają wspaniałe efekty w postaci zabarwień, ciekawej faktury oraz przenikania się szkliw.

Jego pojemność wynosi ok. 250 l., jest bardzo wygodny w użyciu, łatwo ustawia się w nim ceramikę. Maksymalna temperatura jaką można w nim osiągnąć to ok. 1300 °C. Jest przystosowany do redukcji w piecu i poza nim. Bardzo dobrze sprawdza się także podczas wypału na wysoką temperaturę.

Piec Tongkama

„Technika polega na opalaniu pieca drewnem przez kilka dni i nocy, aż do uzyskania bardzo wysokich temperatur (1300-1350˚C), w których prace stają się twarde jak kamień, a na powierzchni pojawia się naturalne szkliwo, powstałe w wyniku osiadania i topienia się popiołu drzewnego.
Wypalanie ceramiki „żywym ogniem” do tak wysokich temperatur było do niedawna praktyką zupełnie nieznaną w Polsce. Wypalanie drewnem jest bardzo czasochłonne, wymaga dużej koncentracji i wytrwałości osób, które pracują przy piecu, jednakże daje prawdziwe wyobrażenie o samej istocie ceramiki i możliwości pracy z ogniem. Dokładnie w ten sam sposób przez wieki czynili to garncarze. „
Michał Puszczyński

Geneza wysokotemperaturowych technik wypału w takich piecach ma swoje źródło w Chinach, później technika trafiła do Korei, gdzie została znacznie zmodyfikowana i ulepszona, a następnie do Japonii. Istnieje wiele rodzajów pieców opalanych drewnem, w których można przekraczać temperatury rzędu 1300˚C-piec Tongkama zaczęto eksploatować ok. 2000 lat temu i używano ich w Korei i Japonii przez wieki, aż do wprowadzenia bardziej ekonomicznych pieców.

Wypalanie w tym piecu może odbywać się przez cały rok, z tym, że zimą jest to znacznie utrudnione zwłaszcza w naszym klimacie. Do obsługi takiego pieca potrzebne są minimum cztery osoby, komfortowo sześć. Wypał odbywa się na zewnątrz, więc nawet przy ujemnej temperaturze i padającym śniegu. Szczególnie trudne warunki są w nocy. Wypalanie trwa od czterech do pięciu dni, praca odbywa się w dwuosobowych zespołach zmieniających się co sześć godzin. Niska temperatura wydłuża okres podgrzewania pieca, dlatego lepiej robić to latem lub jesienią.

Na wygląd opracowanej formy ma wpływ wiele czynników, m.in. pora roku, w której odbywa się wypalanie, rodzaj drewna, jakim piec jest opalany, w jakiej porze roku drewno było ścięte. Inny odcień naturalnego szkliwa wyjdzie przy wypalaniu drewnem sosnowym, niż przy dębowym. Wypalanie późną jesienią sprzyja redukcji, co powoduje ciemniejszy odcień gliny. Takich niuansów jest jeszcze wiele więcej, a wiedzę o nich zdobywa się w trakcie kolejnych wypałów. Zawsze w efekcie końcowym bierze udział wiele czynników jednocześnie. Generalnie- drewno powinno być suche i sezonowane. Daje wtedy długi jasny płomień.

Prace układa się w piecu bezpośrednio na sobie lub przekłada półkami karborundowymi, które wytrzymują wysoką temperaturę. Oddzielane są od siebie rodzajem kuleczek, wykonywanych z gliny, mąki, piasku i aluminium. Robi się to po to, aby prace podczas wypalania nie skleiły się ze sobą kiedy pokrywa je popiół i przetapia się w szkliwo. Cały proces ładowania jest niezwykle istotny. Od niego zależy kolor szkliwa, odcień i efekty pojawiające się na powierzchni.

BIBLIOGRAFIA

 Na koniec chciałam pokazać kilka zdjęć z pierwszego pleneru ceramicznego, podczas którego wypalaliśmy prace w ognisku – odgrzebane sprzed 8 lat:
1 grzanie ziemi

Rozgrzewanie ziemi o raz dużo popiołu, w którym umieszcza się prace…

2 układanie przedniotów… A następnie zagrzebuje je w trocinach…

3 opalanie wielogodzinne

… i opala dłuuugie godziny, aby wreszcie zobaczyć efekt – mniej lub bardziej uroczy:

efekt

W przygotowaniu jeszcze dwa wpisy z tej serii, a jeśli ktoś chciałby się wybrać na taki plener, powinien szukać informacji na www.artystyka.eu.

Leave a Reply

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.